Gastrulacja
proces przejścia w rozwoju zarodkowym zwierząt i człowieka od stadium jednowarstwowego (blastuli) do stadium dwu- lub trzywarstwowego (gastruli); polega na wytworzeniu listków zarodkowych
Listki zarodkowe
Warstwy komórek, które tworzą się na etapie gastrulacji (ektoderma, endoderma, mezoderma). Na kolejnych etapach rozwoju zarodkowego z listków zarodkowych powstają tkanki i narządy.
bruzdkowanie
pierwszy etap rozwoju zarodkowego polegający na wielokrotnych podziałach mitotycznych zapłodnionej komórki jajowej, przez co powstają coraz mniejsze komórki – blastomery; w wyniku bruzdkowania powstaje stadium rozwoju zarodkowego zwane blastulą
blastomery
komórki potomne budujące zarodek, powstałe w wyniku mitotycznych podziałów zapłodnionej komórki jajowej na etapie bruzdkowania
biegun animalny (biegun twórczy)
biegun twórczy jaja; biegun jaja telolecytalnego lub mezolecytalnego, na który przesuwają się jądro komórkowe i w znacznym stopniu pozbawiona materiałów zapasowych cytoplazma; na biegunie animalnym rozpoczyna się bruzdkowanie
biegun wegetatywny
biegun odżywczy jaja; przeciwny do animalnego biegun jaja telolecytalnego lub mezolecytalnego, na którym gromadzona jest cytoplazma bogata w związki zapasowe wykorzystywane przez rozwijający się w wyniku bruzdkowania zarodek
tarcza zarodkowa
wczesne stadium zarodkowe zwierząt wytwarzających jaja telolecytalne, w postaci grupy komórek w kształcie dysku, skupionych u ptaków i gadów na biegunie animalnym
żółtko
zgromadzona w komórce jajowej substancja odżywcza, będąca magazynem materiałów energetycznych niezbędnych do rozwoju zarodka; najważniejszą substancją zapasową będącą składnikiem żółtka jest lecytyna – pochodna tłuszczów
morula
stadium średnio zaawansowanego bruzdkowania całkowitego, poprzedza wytworzenie jamy blastuli; w wyniku dalszych etapów bruzdkowania morula przekształca się w blastulę
gastrula
wczesne stadium rozwojowe zwierząt powstałe z zarodka w stadium blastuli w wyniku gastrulacji; zbudowane z 2 (ekto- i endodermy) lub 3 (ekto-, endo- i mezodermy) warstw komórek, tzw. listków zarodkowych; u różnych grup zwierząt ma różną formę, zależną od przebiegu wcześniejszego etapu rozwoju, poprzedzającego gastrulację, tj. bruzdkowanie, oraz od ilości żółtka w jaju, z którego organizm się rozwija
jama ciała
wypełniona płynem przestrzeń między ścianą ciała a narządami wewnętrznymi u zwierząt i człowieka; pierwotna jama ciała tworzy się we wczesnym okresie rozwoju zarodkowego jako blastocel; u kręgowców oraz niektórych bezkręgowców tworzy się wtórna jama ciała – celoma
pragęba
prausta, blastoporus; otwór prowadzący do prajelita, czyli jamy gastruli
prajelito
gastrocel, archenteron; jama wewnątrz zarodka w stadium gastruli, w dalszym rozwoju przekształcająca się w jelito; u większości zwierząt gastrocel otwiera się na zewnątrz tzw. pragębą, ograniczoną wargą brzuszną i grzbietową
ektoderma
zewnętrzna warstwa komórek zarodka w stadium gastruli
parenchyma
tkanka u niższych bezkręgowców, wypełniająca przestrzenie między narządami a ścianą ciała; w przeciwieństwie do mezenchymy jej komórki nie mają zdolności do różnicowania się w inne typy
trójwarstwowce
zwierzęta o wykształconych trzech warstwach komórek zarodkowych: ektodermie, endodermie i mezodermie; ponad 90% tkanek rozwija się z mezodermy; zwykle dwubocznie symetryczne; do trójwarstwowców należą wszystkie typy wielokomórkowców, poczynając od płazińców.
enterocelia
uwypuklenie komórek mezodermy, które następnie ulega oderwaniu od ścian prajelita; prowadzi do powstania celomy (wtórnej jamy ciała); charakterystyczna dla wtóroustych
organizmy pierwouste
organizmy, których pragęba zostaje otworem gębowym
organizmy wtórouste
organizmy, których pragęba zarasta, a w jej okolicy powstaje otwór odbytowy
histogeneza
proces powstawania i różnicowania się komórek w określone tkanki zachodzący podczas rozwoju osobniczego (ontogenezy) człowieka i zwierząt; rozpoczyna się najczęściej w stadium gastruli
organogeneza
(gr. órganon – narząd, génesis – powstawanie) tworzenie się i rozwój narządów w trakcie rozwoju zarodkowego i larwalnego; w wyniku stopniowego różnicowania i przemieszczania się komórek pochodzących ze wszystkich trzech listków zarodkowych powstają ostateczne narządy dojrzałego osobnika
blastula
...